Zó slim is jouw hond of kat (en dit zijn de slimste dieren)

In dit artikel:

Bioloog Frans de Waal—die in maart 2024 overleed—pleit in zijn werk dat intelligentie bij dieren niet aan menselijke maatstaven moet worden gespiegeld. Wat wij “slim” vinden (abstract denken, taal) is een menselijke voorkeur, terwijl elke soort cognitieve oplossingen ontwikkelt die passen bij overleven en voortplanting. Sommige soorten, zoals mieren en termieten, scoren enorm als het gaat om biomassa en koloniecoördinatie zonder veel individueel “denken”.

Wetenschappelijk onderzoek laat steeds meer geavanceerde gedragingen zien bij uiteenlopende dieren: ratten lijken spijt te tonen, kraaien maken en gebruiken werktuigen en onthouden gezichten, inktvissen herkennen menselijke gezichten en apen leren van elkaars fouten. Onderzoekers spreken daarom steeds vaker over cultuur, empathie en langdurige sociale banden bij dieren.

Honden en katten
Studies tonen dat honden emoties van hun baasjes oppikken en hun gedrag daarop aanpassen; ze kijken naar mensen zoals peuters naar ouders en vertonen zo een simpele vorm van empathie die de band met mensen versterkt. Katten begrijpen ook basisemoties zoals boosheid en blijdschap bij mensen en soortgenoten. Zowel honden als katten beleven basisgevoelens (blijheid, angst, boosheid, afschuw, liefde), maar er is weinig bewijs dat ze complexe self-gerichte emoties zoals schuld, trots of schaamte ervaren.

Voorbeelden van extreem intelligente dieren
- Octopus: opvallend probleemoplossend vermogen, vermomming en speels gedrag.
- Olifant: sterke sociale structuren, rouwgedrag en overdracht van kennis tussen generaties.
- Kraai: gebruik van “gereedschap”, verkeersstrategieën om noten te kraken en langdurig geheugen voor gezichten.
- Chimpansee: gereedschapsgebruik, culturele overdracht en cognitieve overeenkomsten met mensen.
- Dolfijn: voortdurende ontwikkeling en overdracht van kennis, groepsgedrag en spiegelzelfherkenning.

In Nederland blijft dierenmishandeling een actueel probleem; verwaarlozing en geweld komen dagelijks voor en sommige plegers nemen later opnieuw dieren in huis. Dat onderstreept volgens voorlichters en onderzoekers de noodzaak van betere bewustwording en handhaving. Kortom: dieren blijken op veel manieren slimmer dan we traditioneel erkennen, en begrip van die vormen van intelligentie is relevant voor hoe we met hen omgaan.