Waarom afvallen niet lukt: 'We denken dat het zo simpel is, dat is een misverstand'
In dit artikel:
Afvallen is veel minder een kwestie van alleen wilskracht dan vaak wordt gedacht. Rachel Woods, hoogleraar fysiologie, en jaren onderzoekswerk laten zien dat lichaamsgewicht wordt bepaald door een complexe wisselwerking tussen genen, biologie, leefomgeving en sociaaleconomische omstandigheden. Vijf kerninzichten uit het artikel verduidelijken waarom het individuele schuldgevoel vaak niet recht doet aan de realiteit.
1) Tegenwerking door de biologie
Het lichaam reageert op gewichtsverlies met adaptieve mechanismen: de stofwisseling vertraagt en hongerhormonen (zoals ghreline) nemen toe. Die oeroude overlevingsreacties hielpen vroeger bij schaarste, maar in een moderne omgeving met goedkoop, sterk bewerkt voedsel maken ze blijvend gewichtsverlies moeilijk. Veel mensen die afvallen krijgen uiteindelijk weer hetzelfde gewicht terug; blijvende normalisatie is zeldzaam.
2) Het is niet simpelweg een kwestie van wilskracht
Individuele variatie in genetica beïnvloedt hoe snel je calorieën verbrandt, hoe snel je verzadigd raakt en hoeveel honger je ervaart. Daarnaast bepalen factoren als tijd, geld, toegang tot betaalbaar gezond eten, veilige plekken om te bewegen, werkuren en chronische stress iemands mogelijkheden om gezonde keuzes vol te houden. Het reduceren van gewicht tot persoonlijke discipline versterkt stigma en kan de situatie juist verslechteren.
3) Calorieën vertellen niet het hele verhaal
Hoewel een energietekort theoretisch nodig is om af te vallen, is calorie-inname en -opname complex: voedingsbereiding, vertering en darmflora beïnvloeden hoeveel energie je daadwerkelijk opneemt. Bovendien heeft voedsel met gelijke calorieën niet altijd hetzelfde effect op verzadiging en metabolisme (bijv. koekje versus ei). Crashdiëten leveren vaak tijdelijk resultaat en missen essentiële voedingsstoffen; duurzame veranderingen in voedingspatroon zijn doorgaans effectiever.
4) Bewegen helpt gezondheid, maar is geen gegarandeerde sleutel tot blijvend gewichtsverlies
Lichaamsbeweging verbetert conditie, mentale gezondheid, spiermassa en vermindert ziekte‑risico’s, maar het lichaam compenseert deels door energie elders te besparen of door meer te gaan eten. Sporten alleen leidt dus vaak niet tot het gewenste gewichtsverlies, al is het cruciaal voor algehele gezondheid.
5) Gezonder worden ≠ per se minder kilo’s
Verbeteringen in bloeddruk, cholesterol, bloedsuiker en insulinegevoeligheid kunnen optreden zonder dat het gewicht verandert. Daarom is het nuttig de focus te verschuiven van alleen de weegschaal naar duurzame gedragsveranderingen: voedzame onbewerkte voeding, minder alcohol en afhaal, regelmatige beweging die je leuk vindt, voldoende slaap en stressbeheersing.
Kortom: individuele strategieën en beleid moeten rekening houden met biologische grenzen en omgevingsfactoren. Persoonlijke gezondheidswinst is vaak haalbaar zonder dramatische gewichtsverliesdoelen; maatschappelijke maatregelen en steunstructuren zijn nodig om echte ongelijkheden in kansen op gezondheid te verkleinen.