Joke Bruijs doneerde haar lichaam aan de wetenschap: zo werkt lichaamsdonatie
In dit artikel:
Actrice Joke Bruijs — en eerder ook een ex-Ajaxspeler genaamd Rob, die meer dan dertig jaar met MS leefde — kozen ervoor hun lichaam na overlijden ter beschikking te stellen aan de wetenschap. In Nederland groeien dergelijke bewuste keuzes: lichaamsdonatie helpt medische studenten bij het leren van anatomie, biedt chirurgen en coassistenten oefenmateriaal voor operatieve vaardigheden en stelt onderzoekers in staat ziekten te bestuderen en medische innovaties te testen.
Hoe het werkt
- Aanmelding: je stelt bij leven een wilsbeschikking op en meldt je aan bij één van de acht anatomische instituten in Nederland (Amsterdam UMC, AZM Maastricht, Erasmus MC Rotterdam, LUMC Leiden, Radboudumc Nijmegen, UMCG Groningen, UMCU Utrecht). Elk instituut hanteert eigen aanmeldprocedures en voorwaarden.
- Beperkingen: door grote belangstelling hebben sommige afdelingen tijdelijke inschrijvingen of accepteren ze alleen donoren uit de regio; er kunnen ook eisen zijn omtrent leeftijd, gewicht of medische voorgeschiedenis. LUMC voerde bijvoorbeeld recent een inschrijfstop vanwege “enorme belangstelling”.
- Praktische stappen na overlijden: als je aanmelding is geaccepteerd, moet het lichaam binnen ongeveer 24 uur bij het anatomiecentrum zijn. Het lichaam wordt vaak gebalsemd zodat het geschikt blijft voor onderwijs of onderzoek; onderzoekers besluiten voor welk doel het gebruikt wordt.
- Kosten en afscheid: donatie kost nabestaanden doorgaans niets — instituten vergoeden transport en crematie als het lichaam niet langer nodig is. Omdat het transport snel moet gebeuren, is er meestal weinig ruimte voor traditionele kist-bijeenkomsten; sommige instituten organiseren jaarlijkse herdenkingsbijeenkomsten of nabestaanden kunnen alternatieve afscheidsrituelen houden.
Belangrijke aandachtspunten
- Lichaamsdonatie is iets anders dan orgaandonatie: bij orgaandonatie worden organen voor transplantatie verwijderd, waardoor het hele lichaam meestal niet meer bruikbaar is voor anatomisch onderwijs. Wel is het mogelijk om alleen het hart of de hersenen voor onderzoek te doneren (bijvoorbeeld via de Hartenbank of de Nederlandse Hersenbank).
- Niet iedereen wordt automatisch geaccepteerd: infecties of omstandigheden rond overlijden (bijvoorbeeld ernstig letsel) kunnen toelating verhinderen. Daarom is het verstandig om na te denken over een uitvaartreserve of verzekering.
- Communicatie met familie en huisarts is cruciaal: duidelijkheid over je wensen voorkomt problemen rond snelle overbrengingen en afscheid.
Schaal en waardering
Volgens hoogleraar Marco de Ruiter ontvangen anatomische afdelingen jaarlijks gemiddeld 50–200 lichamen, afhankelijk van de grootte van het ziekenhuis. In totaal staan er in Nederland ongeveer 16.000 mensen als lichaamsdonor geregistreerd. Anatomiedocent Marc Vorstenbosch benadrukt dat werken met donoren altijd bijzonder blijft en dat de gift van een lichaam voortleeft in de kennis die studenten, artsen en wetenschappers opdoen.
Kortom: lichaamsdonatie is voor velen een bewuste manier om na overlijden bij te dragen aan onderwijs, onderzoek en betere zorgmogelijkheden — mits men zich goed informeert, de praktische beperkingen kent en dit met naasten bespreekt.